Nhà Toán học, nhà thơ Lê Quốc Hán nhớ về Mẹ từ những lời ru...

PGS. TS. Lê Quốc Hán giao lưu tại Đại học Hà Tĩnh đầu năm 2015
Sớm nay, tôi đọc bài trên FB của anh và hỏi: "Tại sao hôm nay anh lại bắt đầu một ngày bởi một bài viết nhớ đến Mẹ?". Anh không trả lời thẳng câu hỏi của tôi nhưng lại tiết lộ với tôi: "Hán đang viết một số hồi ức anh ạ. Về mẹ, Hán viết dài hơn nhưng đưa lên fb ngắn thế cho tập trung một chủ đề".

Bây giờ các bạn hãy đọc bài mà anh nhớ về Mẹ từ những lời ru:

LỜI RU CỦA MẸ

TỪ TỪ VẠC VẠC

Từ từ vạc vạc
bỏ trác* gánh về 
Chồng đi ngồi lê 
bắc nồi lên nấu
Cổ mô* xâu xấu
thì để phần chồng
Cổ mô lắm lông
để phần đứa ở
Cổ mô nứt nở
mẹ con ta ăn
Con lại lấy kì đòn*
mẹ ăn một cổ
Con lại lấy kì rổ
mẹ ăn hết nồi

Đó là bài đồng dao mẹ tôi ru chúng tôi nhiều nhất.
Mẹ tôi là con đầu lòng của một gia đình trung lưu nên từ nhỏ được học hành chút ít. Về chữ Quốc ngữ đủ để đọc trôi chảy sách kinh sách bổn và giúp ông ngoại tôi ghi chép khi cần thiết - Ông vốn học chữ nho, gặp khi Nhà Nguyễn bỏ khoa cử, về nhà làm thầy thuốc bắc cho đến cuối đời. Về tính toán mẹ thành thạo bốn phép tính cộng trừ nhân chia đủ giúp bà ngoại trong việc tính toán - Bà thường mua nông sản (mây, song, lá nón…) của những người ở vùng Lâm, Sơn, Thượng, Lạc … gom lại rồi thuê xe hay ghe chở ra Chợ Chuông (Hà Đông) bán sỉ lấy lời nuôi gia đình.
Tôi là con út nên được mẹ chiều chuộng lắm. Năm sáu tuổi còn được mẹ ru ngủ. Người thường bắt đầu bằng "Phụ tử tình thâm" hay "Từ từ vạc vạc". Riêng bài "Từ từ vạc vạc", khi Người ru đến hai câu cuối, tôi không sao nhịn được cười.
"Mẹ tôi chụp ảnh chung với đại gia đình tôi vào dịp Tết 2004. Sau đó gần hai năm Người ra đi".  
Đôi khi tôi ngây thơ vòi mẹ ru Kiều hay Chinh phụ ngâm thì mẹ thì thầm:
"Đàn ông chớ đọc Phan Trần
Đàn bà chớ kể Thúy Vân, Thúy Kiều".
Tuy nhiên, ấn tượng hơn cả là khi mẹ ru "Lỡ bước sang ngang" của Nguyễn Bính. Mỗi lần đến đoạn:
"Nhưng em ơi một đêm hè
Hoa xoan nở xác con ve hoàn hồn
dừng chân trên bến sông buồn
Nhà nghệ sĩ tưởng đò còn chuyến sang
Đoái thương thân chị lỡ làng
Đoái thương phận chị dở dang những ngày
Rồi rồi chị nói sao đây
em ơi nói nhỏ câu này với em
đã đành máu trở về tim
Nhưng khôn chuộc nổi cánh chim giang hồ
Người đi xây dựng cơ đồ
Chị về giồng cỏ nấm mồ thanh xuân
Người đi khoác áo phong trần
Chị về may áo liệm dần nhớ thương
Hồn trinh chôn chặt chân giường
Đã cùng chị khóc đoạn trường thơ ngây…"
...nước mắt Người lại nhỏ từng giọt trên má tôi nóng bỏng. Sau này, gì tôi có kể rằng khi mới đôi tám, Người yêu một chàng trai cùng xóm. Nhưng đúng thời điểm ấy, cha tôi từ Sài Gòn ra. Vì ông ngoại và ông nội tôi cùng dân Xa Lang (Hương Sơn) dạt vào Kỳ Anh sinh sống và kết bạn nên đã có y ước gả con cho nhau trước. Mà thời phong kiến, lại là con nhà nho, hiển nhiên Người phải tuân theo lễ giáo: "Cha mẹ đặt đâu con ngồi đó".
Bước vào tuổi chín mươi, Người yêu cầu về quê vừa để gặp lại những người thân cũ, vừa để thuận lợi đi lễ hàng ngày và chịu các phép đạo cần thiết.
Mẹ tôi từ giã cõi đời vào năm 91 tuổi, may mắn được thấy con cháu đã trưởng thành. Người ra đi sau bữa ăn trưa và lên giường nghỉ, rồi thiếp đi mãi mãi không giối giăng một điều gì.
Mẹ tôi với các cháu nội. Ảnh: Lê Quốc Hán
Mười ba năm thấm thoắt trôi qua, mỗi lần gặp những khó khăn hay đau buồn, đêm đêm tôi lại mơ thấy Người. Người vẫn như tôi hồi thơ ấu, ru tôi mở đầu bằng Từ từ vạc vạc và kết thúc bằng Lỡ bước sang ngang cho đến khi tôi thiếp đi lúc nào chẳng biết.

* Tiếng Nghệ: Trác - "vali" bằng gỗ, cổ mô - củ nào, kì đòn - cái ghế nhỏ để ngồi.

Thành Vinh, Chớm Hạ 2018

Lê Quốc Hán

Những tập thơ của Nhà thơ Lê Quốc Hán
Những cuốn sách viết về thơ...