Nghĩ về tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa mới

Nhà giáo Phan Duy Nghĩa
Ngày 30/01/2020, Bộ trưởng Bộ GDĐT đã kí ban hành Thông tư số 01/2020/TT-BGDĐT về hướng dẫn việc lựa chọn sách giáo khoa trong cơ sở giáo dục phổ thông. Thông tư đưa ra hai tiêu chí để lựa chọn SGK, đó là: Phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của địa phương và phù hợp với điều kiện tổ chức dạy và học tại cơ sở giáo dục phổ thông. Thông tư quy định rõ trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh là căn cứ hai tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa này, quy định cụ thể tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa phù hợp với cơ sở giáo dục phổ thông trên địa bàn. Đồng thời, chỉ đạo Sở GDĐT; UBND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh tổ chức hướng dẫn, giám sát, kiểm tra các cơ sở giáo dục phổ thông lựa chọn SGK theo quy định.

Trong khuôn khổ bài viết, chúng tôi xin đưa ra mấy suy nghĩ về tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa theo quy định của Thông tư nêu trên.

Chọn sách giáo khoa cho ai?

Điều quan trọng nhất khi chọn SGK là ta phải xác định được "Chọn sách cho ai?", đó là chọn cho học sinh và cho giáo viên – hai chủ thể sử dụng sách giáo khoa.

Với học sinh: Sách giáo khoa phải tạo điều kiện thuận lợi nhất cho học sinh học tập tích cực và hiệu quả

Thứ nhất, nội dung SGK phải đảm bảo tính khoa học, hiện đại, thiết thực với đủ các thành phần cơ bản, dễ sử dụng, thuận lợi cho việc triển khai hoạt động dạy-học, đảm bảo các yêu cầu cần đạt của chương trình; chú trọng đến việc rèn luyện cho học sinh khả năng tự học, tự tìm tòi kiến thức, bồi dưỡng phẩm chất, năng lực, vận dụng kiến thức thông qua giải quyết nhiệm vụ học tập đặt ra trong mỗi bài học.

Thứ hai, cấu trúc SGK tạo cơ hội học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn kĩ năng hợp tác, phát huy tiềm năng và khả năng tư duy độc lập của học sinh; được trình bày hấp dẫn, cân đối, hài hòa giữa kênh chữ và kênh hình, đảm bảo tính thẩm mĩ, tính phù hợp với lứa tuổi học sinh.

Với giáo viên: Sách giáo khoa phải tạo điều kiện thuận lợi nhất cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá

Thứ nhất, các chủ đề/bài học trong SGK phải được thiết kế, trình bày bằng các hoạt động đa dạng, tạo điều kiện cho giáo viên có nhiều phương án lựa chọn hình thức tổ chức và phương pháp dạy học tích cực.

Thứ hai, nội dung SGK tích hợp kiến thức nội môn và liên môn theo các chủ đề, giúp giáo viên có thể thực hiện dạy học gắn kết với thực tiễn cuộc sống; nội dung SGK, với các yêu cầu cụ thể, giúp giáo viên có thể đánh giá được mức độ cần đạt về phẩm chất, năng lực của HS, cũng như đánh giá được kết quả giáo dục.

Thứ ba, nội dung SGK tạo điều kiện để nhà trường, tổ/nhóm chuyên môn xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh phù hợp với kế hoạch giáo dục, hoạt động giáo dục của nhà trường theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.
Những cuốn sách giáo khoa mới lớp 1

Sách giáo khoa có phù hợp với địa phương không?

Điều quan trọng thứ hai khi chọn sách giáo khoa là sách giáo khoa phải phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Nghĩa là sách giáo khoa phải phù hợp với các yếu tố đặc thù của địa phương, phù hợp với điều kiện đảm bảo chất lượng và kế hoạch giáo dục của địa phương.

Thứ nhất, nội dung SGK đảm bảo tính kế thừa, phù hợp với văn hóa, lịch sử, địa lí của địa phương và cộng đồng dân cư. Cấu trúc nội dung SGK tạo cơ hội cho các trường, tổ/nhóm chuyên môn và giáo viên bổ sung những nội dung thích hợp gắn với thực tiễn của địa phương.

Thứ hai, SGK phải có hệ thống bài tập gắn với thực tiễn của địa phương để giúp học sinh ôn tập, củng cố và phát triển năng lực, phẩm chất; gợi mở các hoạt động, tăng cường trò chơi, thi đố, đóng vai, nhóm đôi, thảo luận nhóm,…
Sự phù hợp với địa phương là yếu tố cần quan tâm
Thứ ba, nội dung SGK đảm bảo tính mềm dẻo, tính phân hóa, có thể điều chỉnh phù hợp với nhiều nhóm đối tượng học sinh tại địa phương; đảm bảo tính khả thi, phù hợp với trình độ của học sinh, năng lực của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lí giáo dục tại địa phương.

Thứ tư, nội dung SGK có thể triển khai tốt với điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và các điều kiện dạy học khác tại địa phương; giúp nhà trường và giáo viên tự chủ, linh hoạt và sáng tạo trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch giáo dục dưới sự hướng dẫn của các cơ quan quản lí giáo dục địa phương.

Trên đây là đôi điều suy nghĩ về tiêu chí lựa chọn sách giáo khoa theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Rất mong các bạn quan tâm về vấn đề này cùng trao đổi.

Phan Duy Nghĩa
(Sở GD&ĐT Hà Tĩnh)