Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, môn Tin học có nhiều khác biệt lớn so với hiện hành. Nhân Bộ GD&ĐT sắp công bố Dự thảo Chương trình môn Tin học, xin chia sẻ bài viết rất hay và sâu sắc của GS. John Vũ.
GS. John Vũ còn có bút danh là Nguyên Phong
Phần I
Mặc dầu Khoa học, Công nghệ, Kĩ nghệ và Toán học (STEM) là những kĩ năng bản chất cho thế kỉ 21, nhưng trong chúng, Công nghệ thông tin là nền tảng phải được dạy ở cả trường tiểu học và trung học vì gần như mọi thứ chúng ta dùng ngày nay đã bị tác động bởi Công nghệ thông tin.
Không có việc dạy đúng về Công nghệ thông tin, mọi người trở thành "người tiêu thụ công nghệ” nhưng không là "người sáng tạo công nghệ", và điều đó sẽ có tác động nghiêm trọng cho tương lai của chúng ta. Để tránh sai lầm này, chúng ta cần cải tiến hệ thống giáo dục bằng việc bắt đầu chương trình đào tạo mới dựa trên công nghệ thông tin.
Xã hội hiện đại tuỳ thuộc vào công nghệ. Không khu vực nào không bị tác động bởi công nghệ. Chẳng hạn, ngày nay mọi người dùng điện thoại di động, emails, tin nhắn, mạng xã hội cho hầu hết trao đổi của họ. Nhiều giao tác doanh nghiệp được tiến hành trực tuyến qua Internet. Mọi người đang tìm trên web về thông tin, tin tức, phim, buổi diễn và những giải trí khác v.v.
Trong "thế giới số thức" này, doanh nghiệp có thể được tiến hành 24 giờ và 7 ngày một tuần, cho nên công nghệ thông tin đã trở thành trung tâm của mọi thứ cho xã hội hiện đại. Khi sức mạnh máy tính tăng lên mạnh hơn, và năng lực ghi nhớ trong "đám mây" là vô hạn, Công nghệ thông tin đang tác động tới mọi thứ, mọi nơi, và mọi người. Nhưng công nghệ này chỉ có lợi cho những người có thể tạo ra chúng hay những người đã học dùng chúng một cách hiệu quả.
Trong "thế giới được công nghệ dẫn lái" này, mọi người cần biết cách dùng công nghệ để cho họ có thể điều chỉnh và thích nghi với môi trường thay đổi nhanh chóng. Cũng giống như trong quá khứ, mọi người cần biết cách đọc, viết và thực hiện một số phép toán số học cơ bản; ngày nay, họ sẽ cần có tri thức và kĩ năng trong dùng công nghệ. Câu hỏi thường được hỏi là khi nào chúng ta nên dạy những kĩ năng này?
Theo ý kiến tôi, công nghệ thông tin nên được dạy trong trường tiểu học cho trẻ em quen thuộc với công nghệ và dùng một số công cụ bản chất. Những trẻ em này nên được dạy cho cả khái niệm (CÁI GÌ) và việc dùng công cụ công nghệ (THẾ NÀO) cũng như các qui tắc để dùng chúng một cách an toàn và đạo đức (ĐÚNG và SAI).
Học sinh trường tiểu học cần biết cách máy tính làm việc, và cách nó kết nối với mạng và Internet (CÁI GÌ). Chúng cần biết cách truy nhập và dùng máy tính; cách tìm, sao chép, lưu giữ thông tin trong máy tính; cách viết và hiệu chỉnh tài liệu dùng bộ xử lí văn bản; cách tổ chức công việc của chúng (Sao, xoá, đổi tên, lưu giữ) và cất giữ trong các tệp trong danh mục; cách vẽ các bức tranh dùng công cụ phần mềm (THẾ NÀO). Chúng cũng nên có khả năng làm bài tập về nhà trên máy tính và gửi bài cho thầy giáo. Chúng cũng nên được dạy về việc sử dụng công nghệ có đạo đức và an toàn như cách phân biệt giữa cái thực và cái ảo, điều gì chúng có thể làm và không thể làm, và cách bảo vệ và hiểu các vấn đề an ninh và giả mạo.
Phần II
Để chuẩn bị cho việc làm của thế kỉ 21, mọi học sinh phải có tri thức và kĩ năng nào đó trong Công nghệ thông tin. Học sinh trường tiểu học phải biết cách dùng máy tính. Học sinh trường trung học phải biết cách dùng máy tính như công cụ để làm việc. Trong "thế giới được dẫn lái bởi công nghệ" này kĩ năng máy tính là bản chất để chuẩn bị cho họ với hầu hết các việc làm. Trong "thế giới được toàn cầu hoá" này, nơi mọi thứ được kết nối, và kinh doanh đang xảy ra với tốc độ của Internet, mọi nước cần có lực lượng lao động công nghệ để duy trì cạnh tranh.
Cuốn sách của GS. John Vũ với những lời khuyên cho sinh viên Việt Nam
Nhiều người tin rằng học sinh có thể học khoa học máy tính khi họ vào đại học. Theo ý kiến tôi, trong thế giới được dẫn lái bởi công nghệ đang thay đổi nhanh này, đợi cho tới lúc vào đại học mới học những kĩ năng này là quá trễ. Phần lớn các học sinh ngày nay đã được tiếp cận với công nghệ thông tin (điện thoại di động, laptops, phương tiện xã hội, trò chơi video, v.v.), và nhiều người sẽ làm việc trong những việc làm có dùng máy tính. Do đó họ phải dùng máy tính để giải quyết vấn đề trong trường trung học, cũng giống như họ học toán, vật lí và hoá học vì chúng là một phần của giáo dục trung học hiện thời.
Tôi tin rằng mọi học sinh trường trung học phải biết ít nhất một ngôn ngữ lập trình như Java, Python hay C++. Ngôn ngữ lập trình là nền tảng của Công nghệ thông tin. Học kĩ năng này sẽ giúp họ biết nhiều hơn về logic, cú pháp và ngữ nghĩa. Các ngôn ngữ lập trình nên được dạy tương ứng với môn toán. (Đại số tuyến tính, toán học rời rạc, và tính toán, v.v.). Chương trình máy tính thao tác các đối tượng, cho nên học sinh cũng phải học các cấu trúc dữ liệu và cách họ có thể tổ chức các lệnh cho máy tính thực hiện nhiệm vụ đặc biệt. Họ phải học khái niệm về cơ sở dữ liệu và lưu giữ tính toán mây. Họ phải biết cách truy nhập và thao tác dữ liệu hiệu quả và an toàn. Học sinh trung học phải có tri thức cơ bản về thuật toán và cách họ làm việc trong tự động hoá. Thuật toán là cơ sở của phát kiến và các lĩnh vực đang nổi lên như Học máy và Thông minh nhân tạo. Cung cấp đào tạo khoa học máy tính ở trường trung học là hữu dụng cho mọi học sinh, trong bất kì nghề nghiệp nào. Điều đó không có nghĩa là mọi người sẽ trở thành người lập trình, hay kĩ sư phần mềm nhưng tri thức và kĩ năng này được cần cho họ để vận hành tốt trong thế giới công nghệ. Các trường đều dạy toán cho học sinh bất kể liệu họ có muốn trở thành nhà toán học hay không, vì nó là nền tảng. Cùng điều đó là đúng cho khoa học máy tính.
Khoa học máy tính nên dạy từ trung học
Vài năm trước, khi dạy ở Nam Á, mọi người bảo tôi rằng không thể nào dạy khoa học máy tính ở trường phổ thông được vì phần lớn các trường không có phòng thí nghiệm máy tính hay thầy giáo máy tính. Chủ trương rằng học sinh trung học phải học ngôn ngữ lập trình là không thực tế. Tôi giải thích: "Tôi đã dạy ở nhiều nước và thấy điều đang xảy ra ở đó. Mọi nước từ châu Phi tới Nam Mĩ đều cải tiến giáo dục của họ để đưa đào tạo máy tính vào, và học sinh ở đó đang tiến bộ lên. Nếu các bạn không cung cấp giáo dục công nghệ thích hợp, các bạn đang làm hại cho thế hệ tiếp cả về giáo dục và kinh tế. Chừng nào các bạn chưa có bước tiến để thay đổi tình huống đó, nước các bạn sẽ bỏ lỡ cơ hội để cải thiện nền kinh tế của các bạn." Một nhà giáo dục bảo tôi: "Nhưng thanh niên có thể tự học mà không cần giúp đỡ nào. Tất cả họ đều có laptops, và điện thoại di động và không cần được dạy. Tạo ra chương trình giáo dục máy tính mất thời gian và chi phí, và chúng tôi không thể đảm đương được điều đó." Tôi trả lời: "Không có đào tạo đúng, người của các bạn sẽ là "người tiêu thụ công nghệ" và làm cho ai đó giầu, vì điều họ dùng, cả phần cứng và phần mềm, được phát triển và chế tạo ở đâu đó, không ở nước bạn. Về căn bản, bạn đang tiêu tiền, không làm ra tiền."
Phần III
Vấn đề chính cho các nước đang phát triển để cung cấp đào tạo máy tính ở trường tiểu học và trung học là thiếu thầy giáo có đủ tư cách. Năm ngoái, khi tôi cho bài trình bày về đào tạo công nghệ trong cuộc hội nghị giáo dục ở châu Á, một người lãnh đạo giáo dục bảo tôi: "Khái niệm này có thể có tác dụng ở Mĩ nhưng không ở nước tôi vì chúng tôi không có thầy giáo công nghệ hay ngân sách cho kiểu đào tạo này." Tôi bảo ông ấy: "Vì ông không có thầy giáo công nghệ, không có lí do để dạy môn này cho học sinh của ông. Và vì công nghệ không phải là một phần của giáo dục của ông, ông không cần đào tạo thầy giáo về môn này. Sự kiện là ông có cái cớ để không làm nó chừng nào không có sức ép để làm nó. Hậu quả là ông sẽ bỏ lỡ cơ hội để bắt kịp, và chẳng bao lâu nước ông sẽ không có khả năng cạnh tranh trong thế giới toàn cầu hoá này. Không có thầy giáo đủ tư cách hay không đào tạo thầy giáo công nghệ KHÔNG phải là cái cớ cho việc trì hoãn chương trình đào tạo công nghệ mà đang được cần khẩn thiết cho nước của ông."
Ngày nay, không nước nào có thể vẫn còn ì ra trong thế giới cạnh tranh cao này. Vấn đề không phải là liệu có thay đổi hay không, mà là bạn có thể thay đổi nhanh thế nào. Mọi học sinh đều phải được giáo dục trong công nghệ vì có nhu cầu cao về những người có kĩ năng này, và mọi xã hội đều cần công nghệ để cải tiến nền kinh tế. Nếu các trường công không làm điều đó, các trường tư sẽ làm vì mọi học sinh đều cần những kĩ năng này để chuẩn bị cho việc làm của ngày mai.
Hiện thời, có nhiều chương trình đào tạo trực tuyến sẵn có cho học sinh ở bất kì độ tuổi nào để học về công nghệ. Cách nhanh nhất là chấp nhận những môn học đào tạo này theo cùng cách như họ dạy toán, vật lí, hoá học v.v. Việc đào tạo thầy giáo phải là ưu tiên vì bất kì cải tiến nào trong giáo dục đều phải bắt đầu với thầy giáo. Nhiều công ti công nghệ hiểu các khó khăn của các nước đang phát triển, và họ sẵn lòng giúp đỡ. Chẳng hạn, Microsoft đã để nhiều gói đào tạo lên trực tuyến cho các thầy giáo dùng.
Một hình ảnh trên trang của Microsoft
Với các trường tiểu học và trung học, tôi khuyến cáo nên là Khan Academy:
Tài liệu đào tạo và cơ hội là sẵn có bây giờ, nhưng câu hỏi là: Bao nhiêu người sẵn sàng tận dụng ưu thế của việc đó?
GS. John Vũ
Bản dịch của Ngô Trung Việt.
BigSchool: Về GS. John Vũ, các bạn có thể xem thêm tại đây.
Ý kiến bạn đọc: