Dạy học theo sách giáo khoa mới đang là vấn đề được trao đổi khá nhiều trên các diễn đàn. Mong rằng các chuyên gia về phương pháp dạy học và các tác giả có thể trao đổi cùng với các thầy cô đang đứng lớp. Xin chia sẻ bài viết của PGS. TS. Đỗ Ngọc Thống.
Dạy đọc hiểu và dạy viết văn bản (VB) nghị luận có liên quan nhưng không phải là một. Cùng là VB nghị luận, nhưng yêu cầu và cách thức dạy đọc hiểu khác với dạy viết. Tuy nhiên đặc điểm văn nghị luận (NL) là chung. Mục đích của văn nghị luận là thuyết phục. Để thuyết phục người viết/ nói phải nêu ý kiến, đưa ra các lí lẽ và bằng chứng. Lí lẽ giúp người ta hiểu; bằng chứng làm người ta tin. Khi đã hiểu và tin thì bị thuyết phục.
Cần dạy văn nghị luận cho học sinh (HS), vì bên cạnh việc rèn luyện tư duy hình tượng (tưởng tượng, liên tưởng, hình dung, so sánh…) còn phải phát triển tư duy logic (nói và viết sáng sủa, lập luận chặt chẽ, có lí lẽ và bằng chứng cụ thể, rõ ràng…). Vấn đề là nên bắt đầu dạy đọc và viết văn nghị luận từ lớp nào?
Với chương trình (CT) 2018, ở cấp tiểu học chưa đặt ra yêu cầu đọc, viết văn nghị luận. Tuy nhiên trong thực tế thì HS đã “làm” văn nghị luận rất nhiều. Khi một em nhỏ trả lời câu hỏi: vì sao em yêu con mèo? Vì sao em thích nhân vật Đôrêmon? Vì sao em thích học môn Toán?... thì chính là đã thực hành văn nghị luận (mà trẻ con thì luôn có vô vàn câu hỏi).
CT 2018 chủ trương bắt đầu dạy đọc và viết VBNL từ lớp 6, cả NL văn học (VH) và NL xã hội (XH), nhưng yêu cầu đơn giản. Về đọc: nhận biết được đặc điểm nổi bật của VBNL. Về viết: "bước đầu viết được đoạn văn ghi lại suy nghĩ, cảm xúc của mình sau khi đọc một bài thơ ”chính là NLVH sơ giản (dạng phản hồi văn học). NLXH yêu cầu: “bước đầu biết viết bài văn trình bày ý kiến về một hiện tượng mà mình quan tâm: nêu được vấn đề và suy nghĩ của người viết, đưa ra được lí lẽ và bằng chứng để làm sáng tỏ cho ý kiến của mình”. Từ yêu cầu đọc và viết này, SGK và GV cụ thể hóa thành các bài học đọc và viết VB nghị luận.
Thầy Nguyễn Đăng Mạnh và tác giả bài viết (2018)1. Dạy đọc VBNL với sách Ngữ văn 6 ( bộ CD), GV chỉ cần chú ý mấy điểm sau:
a)Tổ chức cho HS đọc kĩ VBNL trong SGK (thường rất ngắn), tìm hiểu các từ ngữ khó như là đọc các VB khác; không cần quá đi sâu vào tìm hiểu tác giả bài NL.
b)Tổ chức cho HS tìm hiểu các câu hỏi trong SGK. Ví dụ với bài "Nguyễn Hồng- nhà văn của những người cùng khổ” (Nguyễn Đăng Mạnh), GV có thể chia ra các nhóm tìm hiểu 4 câu đầu. Để có thời gian trao đổi nên chia 4 nhóm, mỗi nhóm 1 câu. Những câu khác, các em sẽ tìm hiểu ở bước trao đổi, thảo luận.
Sách giáo khoa "Ngữ văn lớp 6", tập 1 (Cánh Diều)c)Tổ chức cho HS trao đổi, thảo luận kết quả tìm hiểu các câu hỏi đã làm theo trình tự từ câu 1- câu 4, trên cơ sở đó GV tổng kết lại nội dung của mỗi câu.
d) Tổ chức cho HS viết (câu 5) bắt buộc tất cả đều phải viết đoạn văn (4-5 dòng) thể hiện cảm nghĩ của em về nhà văn Nguyên Hồng; sau đó đọc phần viết của một số HS.
Cần chú ý khi dạy đọc VBNL ở tất cả các bài, GV không cần nêu thêm bất kì 1 nội dung nào khác, mà chỉ phát triển chi tiết hoặc thêm câu hỏi gợi mở từ các câu hỏi trong SGK. Vì các câu hỏi ấy đã thể hiện đủ các yêu cầu đọc hiểu của CT về VBNL rồi. Trong 5 câu hỏi của SGK thì câu 4 (Văn bản trên cho em hiểu thêm gì về nội dung đoạn trích Trong lòng mẹ đã học ở Bài 3?) chính là liên hệ và câu 5 yêu cầu viết đoạn văn là vận dụng rồi, không phải nêu thêm gì ở phần liên hệ, vận dụng nữa.
Sách giáo khoa "Ngữ văn lớp 6", tập 1 (Cánh Diều)
Về thời lượng, với sách NV 6 (CD) có ít nhất 2 tiết (90’) để dạy 1 VBNL. Có thể phân bổ tương đối như sau: tổ chức cho HS đọc VB (20’); tìm hiểu các câu hỏi (15’); tổ chức cho HS trao đổi (30’) và yêu cầu viết đoạn văn ngắn (20’); 5 phút tổng kết. VB dài 1,5 trang dạy trong 2 tiết với yêu cầu như trên thì sẽ không có gì là quá sức.
2. Dạy Viết VB nghị luận ở lớp 6 không thể yêu cầu cao. GV nên tập trung vào việc tổ chức cho HS thực hành là chính. SGK (Cánh Diều) đã nêu lên bài tập thực hành về 2 dạng bài này. GV tổ chức cho HS làm theo các bước, ưu tiên cho bước tìm ý, lập dàn ý và bước viết thành đoạn văn, bài văn. Trừ bài KT giữa học kì, 4 bài còn lại của mỗi HK có 3 tiết dành cho viết. Trong 3 tiết ấy, phần Định hướng chỉ cần 15 phút. Phần thực hành, gồm: chuẩn bị 5 phút; tìm ý và lập dàn ý 40 phút; thời gian luyện viết là 45 phút; còn lại 30 phút là đọc chéo lẫn nhau, kiểm tra, chỉnh sửa lỗi của đoạn, bài đã viết.
Khác với đọc hiểu, dạy viết là dạy HS cách nghĩ và cách diễn đạt nên GV chỉ gợi ra hướng như sách đã nêu, còn nội dung cụ thể để HS tự tìm ra, tự hoàn chỉnh, tự diễn đạt theo cách của mình. Với văn NL không nên yêu cầu HS có bài viết dài, hay và đầy đủ ngay.
Cần kiên trì từng bước, yêu cầu các em suy nghĩ theo ý của mình, khuyến khích những suy nghĩ khác nhau,… dù có thể chưa đúng. Bước đầu, không nên lấy yêu cầu dài ngắn, HS viết được bao nhiêu tùy vào mỗi em, miễn là đoạn văn, bài văn được viết từ chính suy nghĩ và cảm xúc của các em; không chép lại từ bài khác, của người khác... Lỗi về viết sẽ được chỉnh sửa dần trong mỗi bài và cả năm học, thậm chí cả cấp học, không thể một sớm, một chiều.
HN. 6-11-2021
PGS. TS. Đỗ Ngọc Thống
Ý kiến bạn đọc: